Τα βλέπω καθημερινά… Γελαστά, σκυθρωπά, με βλέμμα παιχνιδιάρικο ή στραμμένο μέσα τους, με παρόμοιο ντύσιμο και χτένισμα, με διάθεση για πειράγματα… Πάνε, έρχονται με τις βαριές τσάντες τους στην πλάτη. Αχ, αυτές οι τσάντες! Τα πιέζουν, τα δυσκολεύουν, τα κάνουν να μοιάζουν με αστεία χελωνάκια, που ευχαρίστως θα πέταγαν μακριά το χρωματιστό – και συχνά επώνυμο και ακριβό! – καβούκι τους!
Γιατί, ενώ με τα χεράκια τους ξέρουν πολύ καλά τι να κάνουν – παίζουν με το κινητό, τι άλλο; – αυτή η πλατούλα, κουβαλάει θαρρείς το βάρος όλου του κόσμου. Ενός κόσμου που βάλθηκε να τα κουράσει, να τα αγχώσει, να τα καταπιέσει. Και μισούν τις τσάντες τους. Τις πετάνε όπου βρουν με χαρακτηριστική ευκολία. Τις γράφουν, τις μουτζουρώνουν. Ξέρετε γιατί; Διότι μέσα τους κλείνουν τον μεγάλο τους εχθρό! Στον οποίο βέβαια φέρονται ανάλογα! Έχετε δει παιδί να χάσει το κινητό του; Να το λερώσει; Να το πετάει όπου βρει; Όχι! Ενώ με τα βιβλία…
Νιώθω συχνά ανήμπορη μπροστά στους μαθητές μου… Τους μιλάω για τη χαρά της ανάγνωσης και με κοιτούν σαν εξωγήινη! Χαρά μέσα στο διάβασμα, πού ακούστηκε; Γι’ αυτά διάβασμα σημαίνει χαμένος χρόνος. Πίεση και άγχος. Για σκεφτείτε με τι στιγμές το έχουν συνδέσει… «Άστα τώρα αυτά, έχεις διάβασμα!» … «Διάβασες για αύριο;» … «Τι βαθμοί είναι αυτοί; Αφού διάβασες! Τουλάχιστον έτσι είπες! Από τώρα θα ελέγχω τι διάβασμα κάνεις…». Διάβασε, διάβασε, διάβασε … Δηλαδή άνοιξε το βιβλίο στην τάδε σελίδα, δες τι λέει μέσα και κάνε τα αδύνατα δυνατά να τα μάθεις. Και μην ξεχνιέσαι… Επανάληψη ξανά και ξανά, έτσι; Πώς νομίζεις παίρνονται οι βαθμοί;
Η πικρή αλήθεια είναι ότι μετά το στάδιο του νηπιαγωγείου και την επαφή με βιβλία όλο χρώμα και παιχνίδια, τα παιδιά μας ανακαλύπτουν μια άλλη όψη του διαβάσματος, αυτή του καταναγκασμού. Εννοείται πως η κατάκτηση της γνώσης θέλει κόπο, όπως και κάθε άλλου αγαθού… Το σχολείο πρέπει να περνάει την αξία της εργατικότητας και την επίγνωση ότι τίποτα δε χαρίζεται. Μέσα από το σχολικό διάβασμα, την αξιολόγηση και τα παρελκόμενά τους τα παιδιά συνειδητοποιούν τι σημαίνει επιμονή, υπομονή, προγραμματισμός, υπευθυνότητα. Απαραίτητα στοιχεία για τη μελλοντική τους ζωή…
Στη ζωή όμως υπάρχει και η χαρά. Η χαρά στην επαφή με τη φύση, η ενασχόληση με μια δραστηριότητα, ο χρόνος που αφιερώνουμε στους φίλους ή στον εαυτό μας… Δεν είναι όλα ωφελιμιστικά ,ούτε και πρέπει… Παρεξηγημένο όμως το βιβλίο, βγαίνει τελείως έξω από το πεδίο των ενασχολήσεων του ελεύθερου χρόνου των παιδιών. «Πάλι διάβασμα; Ε, όχι!» απαντούν μόλις το προτείνεις… Γιατί δεν ξέρουν …
Εκεί μπαίνει η δική μας ευθύνη. Γονιών και εκπαιδευτικών. Πώς τους έχουμε παρουσιάσει το βιβλίο; Με τι το έχουμε συνδέσει; Και κυρίως, εμείς τι παράδειγμα δίνουμε; Βέβαια, πρώτα-πρώτα πρέπει να αναρωτηθούμε τι παιδιά θέλουμε. Θέλουμε ανθρώπους με άποψη, όραμα, ευαισθησία, εγκυκλοπαιδική μόρφωση, ικανούς να σταθούν σε μια συζήτηση με απαιτήσεις, άξιους να πάρουν αποφάσεις για τον εαυτό τους και για τη χώρα τους αύριο; Ανθρώπους καλλιεργημένους, με οξύνοια, επίγνωση των δικαιωμάτων τους και της ιδιαίτερης αξίας τους και σε θέση να τα διεκδικήσουν; Να απαντούν στην αδικία με επιχειρήματα κι όχι με γρυλλίσματα; Να υπερασπίζονται την αλήθεια, έχοντας προηγουμένως εντοπίσει πού κρύβεται αυτή η αλήθεια;
Πρόσφατα βρισκόμουν μέσα στην τάξη. Τα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι μάθημα απαιτητικό. Και παρεξηγημένο κι αυτό… Μιλάμε για αφηγηματικές τεχνικές, εστίαση, σχήματα λόγου και κάπου εκεί χάνεται το μεγάλο στοίχημα… Κάτω έβλεπα μια θάλασσα. Ήρεμη και αδιάφορη. Παράτησα το βιβλίο μου και άνοιξα τα χέρια. Τα προσωπάκια απόρησαν… Τι θέλει να πει η κυρία;
«Όλος ο κόσμος, όλος – για σκεφτείτε – χωράει σε μια στιγμή… Τη στιγμή που ένα βιβλίο θα μας αγγίξει… Είμαστε ευλογημένοι που έχουμε τα βιβλία. Γιατί όποιος διαβάζει, ζει χίλιες ζωές σε μία. Διασχίζει το χώρο και το χρόνο. Κάνει φίλο το συγγραφέα του σήμερα, που τον χωρίζουν ήπειροι κι ωκεανοί, αλλά και το συγγραφέα του χτες, που έζησε χιλιάδες χρόνια πριν. Και ό,τι έχει να μας πει ο παππούς ο Όμηρος για παράδειγμα, είναι δοκιμασμένο… Έρχεται από πολύ μακριά… Τα βιβλία γεννήθηκαν σε στιγμές μεγάλης χαράς, μεγάλου πόνου, μεγάλης αγωνίας, μεγάλης αγάπης… Γι’ αυτό και επέζησαν. Τίποτα μικρό δεν επιζεί… Έχετε μετρημένες ευκαιρίες να νιώσετε τι σημαίνει μεγαλείο στη διάρκεια της ζωής σας. Πόσες κορυφές προλαβαίνει να αγγίξει ένας άνθρωπος μέσα σε λίγες δεκαετίες; Ενώ με τα βιβλία, το ξαναλέω, ζείτε χίλιες ζωές σε μία… Πλουτίζετε με τους θησαυρούς τους. Μη στερηθείτε αυτή τη χαρά..»
Δεν ξέρω πόσο θα διαρκέσει η επίδραση αυτής της στιγμής στο μυαλό και την καρδιά τους. Η σιωπή τους πάντως μου άρεσε… Κάποιος σπόρος έπεσε… Απλά, ο καημός του εκπαιδευτικού είναι πως δεν μπορεί άμεσα να δει καρπούς. Του απομένει μόνο να το εύχεται… Δε φταίνε τα παιδιά. Όλα γύρω τους αποσπούν την προσοχή τους με εικόνες εντυπωσιακές και φλύαρες. «Γιατί να διαβάσω το βιβλίο; Αφού έχει βγει σε ταινία!», να μια χαρακτηριστική απάντηση. Και το βράδυ στο σπίτι τους σε οθόνες θα κολλήσουν κι αυτά και η υπόλοιπη οικογένειά τους. Γι’ αυτό η πρόκληση είναι τεράστια. Να πας κόντρα στο ρεύμα. Να κάνεις τη διαφορά.
Συχνά σκέφτομαι τον άλλο παππού, τον Πλάτωνα. Στον μύθο του σπηλαίου τα έχει ήδη πει αυτά… Όλοι οι δεσμώτες μπροστά στην οθόνη… Με τα μικρά, μυωπικά τους μάτια νομίζουν ότι βλέπουν τον κόσμο όπως πραγματικά είναι. Ώσπου, κάποιος κάποια στιγμή κάνει το μεγάλο τόλμημα… Βγαίνει από το σπήλαιο… Το φως του – αληθινού! – ήλιου τον τυφλώνει… Μα σιγά σιγά… Βλέπει! Χρώματα, σχήματα, διαστάσεις, προοπτική… Βλέπει την αλήθεια! Και ξετρελαμένος απ’ τη χαρά του γυρνά πίσω… Τη μεγάλη χαρά δεν την κρατάς για τον εαυτό σου… «Ελάτε έξω! Εκεί είναι η πραγματική ζωή! Ξεκολλήστε πια από ‘δω! Μη σπαταλάτε τον καιρό σας με τα ψεύτικα! Ξυπνήστε!!!».
Οι οθόνες δεν εξαφανίζονται στιγμιαία, σαν σε όνειρο… Μα, στο σκοτάδι, αυτό που μπορείς να κάνεις, είναι να ανάψεις ένα κερί… Ένα! Ας ανακαλύψουμε πρώτοι εμείς τη χαρά του βιβλίου… Ας μας δούνε τα παιδιά μας να το κρατάμε με αγάπη, στο κρεβάτι μας, στην πολυθρόνα, δίπλα στην κούπα του καφέ, σαν σύντροφο ζωής, σα φίλο, όχι σαν βάρος και αναγκαίο κακό… Και, πού ξέρεις, ίσως κάποια στιγμή να μας μιμηθούν… Ίσως κάποια στιγμή μάθουν να περπατούν ίσια και καμαρωτά με τις – βαριές, μην το ξεχνάμε! – τσάντες τους στην πλάτη. Γιατί αντί για ενοχλητικό φορτίο, θα νιώθουν ότι σαν άλλοι Άτλαντες κουβαλούν στους ώμους τους τον κόσμο!!!
Σοφία Κατάρα – Ξυλογιαννοπούλου
Εκπαιδευτικός – συγγραφέας
Αφήστε μια απάντηση